Jednym z głównych problemów z jakimi borykają się obecnie polscy przedsiębiorcy jest opóźnienie w regulowaniu wymagalnych zobowiązań pieniężnych przez kontrahentów – jak wynika z Europejskiego Raportu Płatności 2017, 78 % przedsiębiorców otrzymuje zapłatę 30 dni po terminie, a 13 % po upływie 30 dni, a nawet do 60 dni.

W ocenie prawie połowy przedsiębiorców, ich kontrahenci celowo spóźniają się z regulowaniem należności, a długie terminy płatności powodują efekt tzw. ,,domina”. Na skutek opóźnień w otrzymywaniu należności przedsiębiorcy napotykają utrudnienia w regulowaniu własnych należności. To z kolei prowadzi do przestoju w firmie, braku możliwości rozwoju przedsiębiorstw, czy też konieczność podnoszenia cen towarów i usług. Problem przeterminowanych płatności dotyka szczególnie małych i mikro przedsiębiorców. Wśród nich średni okres przeterminowania spłat jest najdłuższy, a rosnące koszty obsługi zaległych należności są tym większe im mniejsze są przedsiębiorstwa. 

Drugim problemem związanym z ,,zatorami płatniczymi” jest ustalanie przez strony w umowach nadmiernie długich terminów płatności.  Jak wynika z Europejskiego Raportu Płatności 2017 aż 50 % polskich firm w roku 2017 zostało zmuszonych do zaakceptowania dłuższych terminów płatności. Mimo, iż nie zawsze terminy zapłaty przekraczające ustawowo przewidziane 30 lub 60 dni są nieuczciwe. Ustawodawca proponuje wprowadzenie regulacji wzmacniających pozycję wierzycieli w sytuacji braku uzasadnienia dla wydłużonych terminów płatności. 

Uproszczenie procedury zabezpieczenia roszczenia 

Jedną z najważniejszych propozycji zmian w projektowanej ustawie jest wprowadzenie uproszczonej procedury zabezpieczającej w sprawach o roszczenia pieniężne z tytułu transakcji handlowych w rozumieniu ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, w których wartość wynagrodzenia nie przekracza  75 tysięcy złotych. Zgodnie z obecnym brzmieniem przepisów, udzielenia zabezpieczenia może żądać każda strona lub uczestnik postępowania jeżeli uprawdopodobni roszczenie oraz interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia. Interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia istnieje wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie (art. 7301 § 1 i 2 k.p.c.).

Ustawodawca proponuje dodanie w art. 7301 k.p.c. § 21 zgodnie z którym interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia uważa się za uprawdopodobniony, gdy żądającym zabezpieczenia  jest powód dochodzący należności zapłaty z tytułu transakcji handlowej w rozumieniu ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych, w przypadku gdy wartość tej transakcji nie przekracza  75 tysięcy złotych, a dochodzona należność nie została uregulowana i od dnia upływu terminu jej płatności upłynęły co najmniej trzy miesiące. Rozwiązanie takie stanowi próbę wyważenia interesu wierzyciela i dłużnika, z jednej bowiem strony bardziej chroni interesy wierzyciela przed wyzbyciem się majątku przez dłużnika ułatwiając uzyskanie przez wierzyciela zabezpieczenia, z drugiej zaś ogranicza uproszczoną procedurę zabezpieczającą do transakcji nie przekraczającej 75 tysięcy złotych chroniąc tym samym dłużnika przed sytuacją braku aktywów na prowadzenie bieżącej działalności.

Kwota 75 tys. złotych nie jest przypadkowa, koresponduje bowiem w właściwością sądów rejonowych jako sądów pierwszej instancji. Ponadto, kwota 75 tysięcy złotych odnosi się do wartości transakcji, nie zaś wartości przedmiotu sporu, w konsekwencji nawet przy dochodzeniu przez wierzyciela jedynie części należności z tytułu jednej transakcji handlowej – przykładowo wierzyciel dochodzi kwoty 50 tysięcy złotych, transakcja natomiast opiewała na kwotę 100 tysięcy złotych, sąd rozpoznający wniosek o udzielenie zabezpieczenia będzie dokonywał weryfikacji, czy cała kwota jednej transakcji nie przekracza 75 tysięcy złotych. 

Zmiany w ustawie o terminach zapłaty w transakcjach handlowych 

Projekt ustawy przewiduje szereg fundamentalnych zmian w ustawie o terminach zapłaty w transakcjach handlowych. Przede wszystkim zmianie ulegnie dotychczasowy tytuł ustawy na ustawę o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych. Nomenklatura ta związana jest z proponowanym dodaniem przepisów regulujących postępowanie w sprawie nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych przed Prezesem UOKiK. Ustawodawca przewiduje również podwyższenie stopy odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych z dotychczasowej 9,5 % na 11,5 % uzasadniając zmianę przeciętnym oprocentowaniem kredytu obrotowego dla przedsiębiorców na poziomie 10 %, co powoduje, iż koszt kredytu bankowego jest obecnie wyższy od kosztów zadłużania się u kontrahentów. 

Istotna zmiana obejmie mikro, małych i średnich przedsiębiorców, których najczęściej dotykają wydłużone terminy płatności. Ustawodawca proponuje w tym zakresie wprowadzenie chroniącego ich interesy, sztywnego terminu zapłaty nie przekraczającego 60 dni, jeśli dłużnikiem jest duży przedsiębiorca, natomiast wierzycielem jeden z mniejszych podmiotów, bez możliwości jego wydłużenia (tzw. transakcja asymetryczna). W pozostałych przypadkach (transakcje symetryczne), ustalenie terminu zapłaty przekraczającego 60 dni będzie możliwe wyłącznie wówczas, gdy strony wyraźnie ustalą to w umowie i ustalenie to nie będzie rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela. 

Dłużnik zapłaci za windykację należności

Ciekawym rozwiązaniem jest propozycja zróżnicowania kwoty rekompensaty za koszty odzyskiwania należności w zależności od wartości świadczenia pieniężnego: 40 euro gdy wartość świadczenia pieniężnego nie przekracza 5.000 zł, 70 euro gdy wartość świadczenia pieniężnego jest wyższa od 5.000 zł ale niższa niż 50.000 zł oraz 100 euro gdy wartość świadczenia pieniężnego jest równa lub wyższa niż 50.000 zł oraz zniesienie zbywalności roszczenia o rekompensatę. 

W zamyśle ustawodawcy, pozycja wierzycieli w stosunku do dłużników ma być wzmocniona także poprzez:

1. przerzucenie ciężaru dowodu, że termin w umowie nie jest rażąco nieuczciwy, na dłużnika,
2. wprowadzenie zasady, że trzyletni termin zapłaty w umowie, który biegnie od dnia zakończenia wykonywania umowy jest nieuczciwy wobec wierzyciela,
3. nieważność (zakaz) zrzeczenia się roszczenia o ustalenie, że termin zapłaty jest nieuczciwy wobec wierzyciela,
4. możliwość odstąpienia od umowy lub wypowiedzenia umowy, w której termin zapłaty przekracza 120 dni. 

Unikanie zapłaty to czyn nieuczciwej konkurencji

Przeciwdziałanie powstawaniu ,,zatorów płatniczych” wymaga w ocenie ustawodawcy nowelizacji także innych ustaw. Nieuzasadnione wydłużanie terminów zapłaty za dostarczone towary lub wykonane usługi będzie traktowane jako czyn nieuczciwej konkurencji. Wierzyciel uprawniony będzie do:

• dochodzenia na drodze sądowej odszkodowania lub zwrotu bezpodstawnie uzyskanych korzyści,
• roszczenie zaniechania niedozwolonych działań polegających na nieuzasadnionym wydłużaniu terminów zapłaty za dostarczenie towaru lub wykonane usługi bez względu na to, czy w rzeczywistości takie działanie miało negatywne konsekwencje dla wierzyciela.

Artykuł autorstwa Patrycji Wróblewskiej dla magazynu Transport Manager (wydanie sierpień/wrzesień)