Operator logistyczny zwykle świadczy usługi na podstawie zawartej z klientem umowy o świadczenie usług logistycznych. Pojęcie „usług logistycznych” – choć powszechni używane w obrocie – w rzeczywistości obejmuje szereg różnego rodzaju usług takich jak: magazynowanie towaru, etykietowanie, usługi wartości dodanej, przygotowywanie towaru do wysyłki, obsługa zwrotów. Nierzadko również operator logistyczny zobowiązując się do świadczenia usług logistycznych przyjmuje na siebie obowiązek organizacji bądź nawet wykonania przewozu towaru. Umowa o świadczenie usług logistycznych łączy więc elementy szeregu różnych umów. Które – co istotne – w odmienny sposób regulują kwestię odpowiedzialności operatora logistycznego z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Zakres odpowiedzialności operatora logistycznego za powierzony towar zależy więc od tego, na jakim etapie świadczenia usług logistycznych dojdzie do szkody.

Stałym obszarem działalności operatora logistycznego jest magazynowanie towarów. W zakresie, w jakim umowa o świadczenie usług logistycznych dotyczy magazynowania towaru odpowiedzialność operatora logistycznego najczęściej określać będą przepisy kodeksu cywilnego dotyczące umowy składu. Zgodnie z art. 853 § 1 k.c. umowa składu może zostać zawarta jedynie z przedsiębiorcą składowym. Za przedsiębiorcę składowego uznaje się natomiast podmiot, którego głównym przedmiotem działalności jest składowanie towarów. W tym kontekście ocenie podlega faktyczny zakres działalności, tj. czy operator logistyczny świadczy usługi składowania towarów w sposób zorganizowany i ciągły, czy dysponuje konieczną infrastrukturą. Pomocny jest również zakres wykonywanej działalności wynikający z KRS lub CEIDG (zwykle wpisy z działu 52 PKD magazynowanie i działalność usługowa wspomagająca transport), a także opis działalności umieszczony na stronie internetowej. Wskazane okoliczności podlegają ocenie w odniesieniu do konkretnego przypadku. Uprawnione jest założenie, że w przeważającej większości sytuacji operatorowi logistycznemu świadczącemu usługi magazynowania towarów przysługuje status przedsiębiorcy składowego. 

NALEŻYTA STARANNOŚĆ

Zgodnie z art. 855 § 1 k.c. przedsiębiorca składowy odpowiada za szkodę wynikłą z utraty, ubytku lub uszkodzenia rzeczy w czasie od przyjęcia jej na skład do wydania osobie uprawnionej do odbioru. Chyba że udowodni, że nie mógł zapobiec szkodzie, mimo dołożenia należytej staranności. Art. 855 § 1 k.c. wprowadza domniemanie odpowiedzialności po stronie operatora logistycznego – ciężar wykazania przesłanki zwalniającej od odpowiedzialności spoczywa na operatorze logistycznym. Klient (składający) musi jedynie udowodnić, że do utraty, ubytku lub uszkodzenia towaru doszło w czasie od przyjęcia towaru na magazyn przez operatora logistycznego do czasu wydania towaru, co w większości przypadków w ogóle nie będzie okolicznością sporną (np. w przypadku pożaru, zalania, kradzieży z włamaniem). Choć odpowiedzialność operatora logistycznego nie jest absolutna, to jednak aby zwolnić się z odpowiedzialności za utratę, ubytek lub uszkodzenie magazynowanego towaru, operator logistyczny zobowiązany jest wykazać zdecydowanie bardziej skomplikowane okoliczności – musi bowiem przedłożyć dowody potwierdzające, że zaistniała jedna z dwóch sytuacji:

1. mimo podjęcia wszystkich wymaganych czynności i dołożenia należytej staranności, operator logistyczny nie mógł zapobiec szkodzie;

2. choć operator logistyczny nie dołożył należytej staranności, to jednak nawet gdyby podjął wszystkie wymagane czynności, dokładając należytej staranności, i tak doszłoby do szkody

Z punktu interesów operatora logistycznego, kluczową okolicznością jest więc ustalenie, co należy rozumieć przez „dołożenie należytej staranności” – skoro właśnie „należyta staranność” stanowi słowo-klucz dla zwolnienia operatora logistycznego od odpowiedzialności. Wykazanie, że operator logistyczny dochował należytej staranności wymaga przede wszystkim określenia wzorca należytej staranności, czyli ustalenia, w jaki sposób operator logistyczny powinien się zachować. Zgodnie z art. 355 k.c. należyta staranność to staranność ogólnie wymagana w stosunkach danego rodzaju, przy czym w przypadku prowadzenia działalności gospodarczej określana jest przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności. Operator logistyczny jest profesjonalistą, dlatego wzorzec należytej staranności musi uwzględniać zwiększone oczekiwania odnośnie jego wiedzy, fachowych kwalifikacji, a także zaangażowania w realizację usług (zapobiegliwości, rzetelności, precyzji). Przy ustalaniu wzorca należytej staranności istotne są nie tylko wymagania zawarte wprost w przepisach prawa, ale również wynikające z innych źródeł określających standardy świadczenia usług, takich jak ustalone zwyczaje obowiązujące w branży, regulaminy dobrych praktyk. Co istotne, wzorzec należytej staranności nie może być formułowany na poziomie obowiązków nie dających się wyegzekwować, oderwanych od doświadczeń i konkretnych okoliczności (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 października 2003 r., sygn. akt V CK 311/02).

Bardzo istotną rolę przy ocenie, czy operator logistyczny dołożył należytej staranności pełnią postanowienia umowy o świadczenie usług logistycznych zawartej przez operatora logistycznego z klientem. Choć wzorzec należytej staranności ma charakter zobiektywizowany, to jednak zawsze mamy do czynienia z konkretnym zobowiązaniem, wykonywanym w konkretnych okolicznościach. Jeżeli umowa o świadczenie usług logistycznych precyzyjnie określa obowiązki operatora logistycznego, przykładowo rodzaj składowanego towaru, warunki składowania towaru (temperatura, wilgotność, sposób składowania, itp.), poziom zabezpieczeń magazynu, kwalifikacje pracowników, rodzaj wyposażenia, wówczas zdecydowanie łatwiej wyznaczyć standard należytej staranności, do zachowania której zobowiązany jest operator logistyczny. Choć nie zawsze będzie możliwe proste przyjęcie, że wypełnienie przez operatora logistycznego wszystkich zobowiązań umownych oznacza dołożenie należytej staranności przy realizacji usługi, to jednak odpowiednio skonstruowana umowa o świadczenie usług logistycznych stanowi kluczowy punkt odniesienia przy wyznaczaniu wzorca należytej staranności, a w konsekwencji przy ustalaniu, czy operator logistyczny ponosi odpowiedzialność za utratę, ubytek lub uszkodzenie towaru.

Case study

Zgodnie z umową o świadczenie usług logistycznych, operator logistyczny świadczył m. in. usługi magazynowania papieru – umowa stanowiła, że magazynowany będzie tylko jeden określony rodzaj papieru, określała sposób opakowania papieru, a także warunki jego magazynowania, takie jak temperaturę oraz wilgotność powietrza. Umowa precyzowała również, jaki poziom zabezpieczeń magazynu ma zapewnić operator logistyczny, w tym określała sposób zabezpieczeń drzwi i okien oraz rodzaj i rozmieszczenie alarmu oraz monitoringu. Zgodnie z umową teren magazynu nie był strzeżony przez firmę ochroniarską w sposób stały, lecz firma ochroniarska miała obowiązek przybyć na teren magazynu w ciągu 15 minut od otrzymania sygnału alarmowego. 

Opisany przypadek stanowi podstawę do rozważenia trzech różnych wariantów odpowiedzialności operatora logistycznego:

• I. Po odebraniu jednej partii magazynowanego papieru klient stwierdził, że papier uległ deformacji i skierował do operatora logistycznego roszczenie o zapłatę odszkodowania obejmującego wartość uszkodzonego papieru. W odpowiedzi operator logistyczny przedstawił wydruki potwierdzające prawidłową (wynikającą z umowy) temperaturę oraz wilgotność powierza w miejscu, w którym przechowywany był papier – z uwagi na awarię część wydruków była jednak niedostępna, wobec czego operator logistyczny nie mógł wykazać, że przez cały okres magazynowania towaru zachowane zostały warunki uzgodnione w umowie. W trakcie likwidacji szkody powołano rzeczoznawcę, który ustalił, iż przyczyną deformacji papieru były nieodpowiednie warunki składowania. Rzeczoznawca ustalił jednak także, iż klient przekazał operatorowi logistycznemu do magazynowania inny rodzaj papieru niż określony w umowie, wymagający zachowania odmiennych niż określone w umowie warunków składowania. Nawet gdyby przez cały okres magazynowania towaru zachowane zostały warunki uzgodnione w umowie, to ten odmienny rodzaj papieru i tak uległby deformacji. W analizowanym stanie faktycznym, mimo iż operator logistyczny nie jest w stanie udowodnić, że przez cały okres magazynowania towaru zachowane zostały warunki uzgodnione w umowie, istnieją podstawy do zwolnienia operatora logistycznego od odpowiedzialności za uszkodzenie towaru. Klient naruszył postanowienia umowy przekazując operatorowi logistycznemu do składowania inny rodzaj papieru niż określony w umowie, wymagający odmiennych warunków składowania. 

• II. W magazynie doszło do pożaru, w wyniku którego całkowitemu zniszczeniu uległa jedna z partii magazynowanego papieru. Klient skierował do operatora logistycznego roszczenie o zapłatę odszkodowania obejmującego wartość uszkodzonego papieru. W trakcie likwidacji szkody powołano rzeczoznawcę. Ustalił, iż przyczyną pożaru było zaprószenie ognia przez pracowników operatora logistycznego, wywołane niedopałkiem papierosa. Posługiwanie się źródłami ognia stanowiło natomiast złamanie zasad obowiązujących na terenie magazynu. Po zapoznaniu się z ustaleniami rzeczoznawcy klient skierował do operatora logistycznego kolejne roszczenie o zapłatę odszkodowania. Roszczenie odszkodowawcze zostało zwiększone o 200.000 zł. Klient wskazał, iż żądana kwota obejmuje nie tylko wartość zniszczonego towaru, ale również utracone korzyści. W analizowanym przypadku umowa nie określała zasad postępowania na terenie magazynu. Jednak od operatora logistycznego jako profesjonalisty należało zasadnie oczekiwać ustanowienia takich zasad postępowania na terenie magazynu, które będą zapewniać bezpieczeństwo magazynowanemu towarowi. Naruszenie tych zasad przez pracowników operatora logistycznego może zostać uznane nie tylko za niezachowanie należytej staranności, ale również za rażące niedbalstwo. Zgodnie natomiast z art. 855 § 4 k.c. co do zasady odszkodowanie nie może przewyższać zwykłej wartości rzeczy. Jednak ograniczenie zakresu odszkodowania nie ma zastosowania, gdy szkoda powstała wskutek winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa przedsiębiorcy składowego. Wówczas nie tylko brak jest podstaw do zwolnienia operatora logistycznego od odpowiedzialności, lecz operator logistyczny zobowiązany jest do zapłaty odszkodowania obejmującego zarówno wartość towaru, jak i utraconych korzyści.

• III. Nieznani sprawcy włamali się do magazynu operatora logistycznego i dokonali kradzieży części magazynowanego papieru. Klient skierował do operatora logistycznego roszczenie o zapłatę odszkodowania obejmującego wartość skradzionego papieru. W toku postępowania likwidacyjnego ustalono, że rodzaj zabezpieczeń magazynu był zgodny z umową o świadczenie usług logistycznych. Do kradzieży doszło przez przełamanie istniejących zabezpieczeń, zaś firma ochroniarska pojawiła się na miejscu zdarzenia w ciągu 12 minut od otrzymania sygnału alarmowego, jednak wówczas na miejscu zdarzenia nie było już sprawców. Monitoring pozwolił na ustalenie, jakim pojazdem poruszali się sprawcy kradzieży, co jednak nie doprowadziło do wykrycia sprawców. W analizowanym przykładzie, mimo iż operator logistyczny nie jest w stanie ustalić kto dokonał kradzieży, istnieją podstawy do zwolnienia go od odpowiedzialności za utratę towaru. Umowa precyzyjnie określała obowiązki operatora logistycznego w zakresie zabezpieczenia magazynu. Postępowanie likwidacyjne wykazało, iż operator logistyczny dopełnił wszystkich wymaganych obowiązków.

ZABEZPIECZENIE INTERESÓW OPERATORA LOGISTYCZNEGO

Choć co do zasady operator logistycznych ponosi odpowiedzialność za uszkodzenie, ubytek lub utratę magazynowanego towaru wówczas, gdy szkoda została spowodowana brakiem należytej staranności, to jednak zakres odpowiedzialności operatora logistycznego w znacznym stopniu związany jest z okolicznościami konkretnej sprawy. Wykazanie, iż operator logistyczny dochował należytej staranności może wymagać poczynienia skomplikowanych ustaleń dotyczących przyczyn szkody. Z pewnością zabezpieczenie interesów operatora logistycznego stanowi odpowiednio skonstruowana umowa o świadczenie usług logistycznych, a także odpowiednio dobrane ubezpieczenia. Zarówno ubezpieczenie mienia od wszelkich ryzyk obejmujące mienie osób trzecich, jak i ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. Z uwagi na wielość i różnorodność ograniczeń oraz wyłączeń odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń oraz szeroki zakres klauzul dodatkowych, ochrona ubezpieczeniowa powinna być zindywidualizowana i ściśle powiązana z zakresem i charakterem świadczonych usług.

Artykuł przygotowany dla czasopisma Logistics Manager przez Agnieszka Sowa